تجزیه کمّی و کیفی اسانس توده های مختلف satureja rechingeri jamzad در شرایط زراعی

جنس مرزه (satureja) در ایران 17 گونه گیاه علفی یک ساله و چندساله دارد که satureja rechingeri jamzad یکی از گونه های اندمیک آن در ایران است. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی کمّیت و کیفیت اسانس توده های مختلف s. rechingeri در حالت زراعی بود. ابتدا بذر هشت توده مختلف s. rechingeri جمع آوری شده از رویشگاه های طبیعی استان ایلام پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. سرشاخه های گلدار توده های مختلف طی چهار سال متوالی جمع آوری، در سایه خشک و اسانس آ نها به روش تقطیر با آب استخراج شد. پس از تعیین بازده اسانس براساس وزن خشک گیاه، به وسیله دستگاه های کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی تجزیه و شناسایی اسانس ها انجام شد. براساس نتایج تجزیه واریانس داده ها، توده های مختلف از نظر تولید اسانس در هکتار اختلاف معنی داری در سطح 5% داشتند، اما اختلاف آنها در بازده و درصد مواد تشکیل دهنده اسانس معنی دار نبود. مقایسه میانگین ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال 5% انجام شد. از میان ترکیب های شیمیایی موجود در توده های مختلف دو ترکیب آلفا-ترپینن و گاما-ترپینن و میزان تولید اسانس در هر هکتار دارای اختلاف معنی دار بودند و ترکیب عمده در تمام توده ها کارواکرول بود (64% تا 9/90%). نتایج تجزیه خوشه ای توده ها براساس ترکیب های تشکیل دهنده اسانس دو گروه غنی از کارواکرول (sr8، sr7، sr5، sr3، sr2، sr1) و غنی از کارواکرول و تیمول (sr6 و sr4) را نشان می دهد. توده های sr4 با بازده اسانس 85/5% و تولید اسانس 9/113 کیلوگرم در هکتار و 64% کارواکرول و 2/12% تیمول و sr6 با بازده اسانس 22/4% و تولید 8/63 کیلوگرم اسانس در هکتار و 75% کارواکرول و 2/6% تیمول به عنوان توده های برتر معرفی می شوند.